Executieve functies

Definitie van executieve functies

Executieve functies, ook wel executieve vaardigheden of executieve vermogens, kunnen worden gedefinieerd op verschillende manieren. Het zijn de functies in het brein die het mogelijk maken dat een mens rationele beslissingen neemt, zijn/haar impulsen kan beheersen en zich kan focussen op wat belangrijk is. De term 'executieve functies' is een neurologisch begrip dat verwijst naar de cognitieve processen rondom het plannen en aansturen van activiteiten. Het gaat hierbij over de mentale processen die een rol spelen bij het denken en het gedrag.

Experts zijn het erover eens dat de executieve functies bestaan uit verschillende vermogens die een mens in staat stellen om doelgericht en intentioneel problemen op te lossen en zijn onderdeel van de cognitie. Daarom worden de executieve functies ook wel hogere cognitieve processen of hoogontwikkelde cognitieve vaardigheden genoemd.

Onder de executieve functies vallen alle controlerende of zelfregulerende functies die ervoor zorgen dat de cognitieve activiteit, openlijk gedrag en emotionele respons gestuurd worden. Deze executieve functies regelen bijvoorbeeld het starten van een taak en het vasthouden en richten van de aandacht op de taak. Goed georganiseerd gedrag is zonder deze functies niet mogelijk. Verder maken de functies het mogelijk om de tijd te nemen om na te denken en te handelen, mentaal met ideeën te spelen, weerstand te bieden aan verleidingen, nieuwe en onverwachte uitdagingen aan te gaan en gefocust te blijven.

Er zijn verschillende situaties waarin executieve functies nodig zijn om tot een optimale prestatie te komen:

Situaties waarbij besluitvorming en planning is vereist.
Situaties waarbij gewoonten of ingeroest gedrag moet worden doorbroken.
Situaties waarbij foutencorrectie van gedrag en bijsturing nodig is.
Technisch moeilijke of gevaarlijke situaties.
Nieuwe vormen van gedrag of nieuwe opeenvolgingen van handelingen.

(Wij-leren, z.d.).

De term 'executieve functies' kan worden opgedeeld in twee losse woorden, namelijk executief en functies. Executief betekent uitvoerend en functies staat voor het denkproces. De executieve functies zijn denkprocessen die belangrijk voor het uitvoeren van een sociaal en doelgericht gedrag. Deze functies zijn niet afhankelijk van elkaar, maar interactief. Ze helpen het gedrag te reguleren. Dit doen ze op twee verschillende manieren.

De eerste manier gaat over het gebruik van bepaalde denkvaardigheden waarmee we doelen kiezen en realiseren of waarmee de oplossingen voor problemen worden bedacht. Denkvaardigheden die hierbij aan de orde komen zijn planning en organisatie, het werkgeheugen en gedragsevaluatie.
De tweede manier gaat over het kunnen bereiken van doelen om het gedrag te kunnen sturen of aanpassen. Vaardigheden die daarbij aan de orde komen zijn inhibitie, emotieregulatie, taakinitiatie en flexibiliteit (Klapwijk, 2019).

Kern van executieve functies

Onder het begrip executieve functies kunnen veel definities worden verstaan. Echter is er wel een internationaal overeenstemming over de drie kern executieve functies. Dit zijn het werkgeheugen, impulsremming en cognitieve flexibiliteit.

Het opslaan, verwerken en onthouden van informatie valt onder het werkgeheugen. Het werkgeheugen houdt de informatie namelijk vast die via zintuigen binnenkomen, maar ook informatie uit het langetermijngeheugen. Het werkgeheugen maakt het mogelijk om deze informatie vast te houden, even te parkeren en om met deze informatie te werken.

De vaardigheid om direct beloningen te kunnen uitstellen en niet direct te handelen of te reageren, maar na een reflectie is de impulsremming.

Het buiten het boekje kunnen denken is de cognitieve flexibiliteit. Je ziet iets vanuit verschillende perspectieven, wisselt tussen taken, maar wisselt alleen wanneer dit nodig is (Wij-leren, z.d.).

Het belang van executieve functies

Je bent executieve functies nodig. Ze zijn namelijk belangrijk voor elk aspect van het leven. In het onderwijs hebben kinderen de executieve functies nodig voor het samenwerken, kritisch denken of beslissingen nemen. Verder zijn ze de executieve functies nodig voor het hebben van goede relaties, het ontwikkelen van schoolse activiteiten en het kunnen doorzetten bij het maken van een moeilijke taak (Wij-leren, z.d.).

Het kan ook zo zijn dat iemand zwakke executieve functies heeft. Dit kan erg divers zijn. Het ene kind kan moeite hebben met vooruitdenken, terwijl een ander kind juist meer moeite heeft met veranderingen. Pas wanneer iemand moeite heeft met zelfsturing en hierdoor in het dagelijks leven wordt beperkt, spreken we over zwakke executieve functies. Dit kan tot uiting komen op verschillende manieren, zoals:

Snel afgeleid zijn
Zich laten meeslepen
Dingen vergeten
Snel boos worden
Taken laten liggen of niet afmaken
Moeite hebben met plannen

Zwakke executieve functies gaan soms gepaard met stoornissen, zoals ADHD of autisme, maar dit is niet altijd het geval. Elk kind kan problemen ondervinden die gaan rondom de executieve functies. Het gaat daarom om de mate waarin deze problemen voorkomen.

De executieve functies kunnen worden gezien als verbindingsstuk. Ze helpen namelijk om bepaalde functies te laten samenwerken. Ze zorgen ervoor dat afzonderlijke vaardigheden gaan samenwerken, wat kan leiden tot goed georganiseerd gedrag (Klapwijk, 2019). .