Soorten executieve functies

Met executieve functies bepalen we het doel van ons handelen en gedrag, plannen we de volgorde van handelingen, schakelen we afleidende factoren uit, voeren we de taken die nodig zijn stap voor stap uit en controleren we het effect. We reguleren er onze emoties, alertheid en motivatie mee en laten we eerdere ervaringen meespelen bij verwachtingen over en beslissingen voor de toekomst. De executieve functies kunnen worden gezien als dirigent van onze cognitieve vaardigheden. Het is namelijk een verzameling aan processen die te maken hebben met het beheren van jezelf en bronnen die nodig zijn om een doel te kunnen bereiken. 

executieve functies omvatten veel verschillende deelfuncties. Daarom is het lastig om het begrip eenduidig te definiëren. Wij hanteren het model van Dawson en Guare (2009). Zij beschrijven elf vaardigheden die zij tot de executieve functies rekenen.

    1. Reactie (of respons)-inhibitie
    2. Werkgeheugen
    3. Zelfregulatie van affect/emotieregulatie
    4. Volgehouden aandacht
    5. Taakinitiatie
    6. Planning/prioritering
    7. Organisatie
    8. Timemanagement
    9. Doelgericht doorzettingsvermogen
    10. Flexibiliteit
    11. Metacognitie

    (Tule SLO, 2023)

    Gevolgen van zwakke executieve functies

    Hoofdstuk 5: https://storage.knaw.nl/2022-11/Executieve-functies.pdf 

    Wanneer kinderen zwakke executieve functies hebben, betekent dit dat ze moeite ervaren met het sturen, plannen en reguleren van hun eigen gedrag, emoties en leerprocessen. Dit kan zich uiten in problemen met concentratie, het onthouden van informatie, het omgaan met veranderingen, het starten of afmaken van taken en het reguleren van emoties. Hierdoor kunnen schoolprestaties achterblijven, raken kinderen sneller gefrustreerd en ontstaan er vaker conflicten of gevoelens van falen.

    Klapwijk, L. (2019-2020). Executieve functies en het ontwikkelen van een educatief spel om deze te stimuleren.

    Hieronder zijn de verschillende executieve functies en de mogelijke gevolgen van zwakte daarin opgedeeld:

    Executieve functie: Gevolgen van zwakte:
    Inhibitie Moeite met impulsen onderdrukken, snel afgeleid, door anderen heen praten, slordigheidsfouten, spullen kwijtraken, taken niet afronden.
    Planning & organisatie / timemanagement Moeite met tijd inschatten en prioriteiten stellen, vergeetachtig, rommelig werken, spullen kwijtraken, weinig overzicht.
    Taakinitiatie Uitstelgedrag, niet beginnen zonder herinnering, wachten tot ander start, snel overweldigd, rommelen en zoeken naar materialen.
    Flexibiliteit Moeite met veranderingen, snel van streek bij onverwachte gebeurtenissen, moeite met keuzes maken, niet flexibel in aanpak.
    Werkgeheugen Vergeet instructies, moeite met meerstapsopdrachten, vergeet spullen in te leveren, moeite verbanden leggen, onderbreekt anderen om iets niet te vergeten.
    Gedragsevaluatie / metacognitie Overschat zichzelf, neemt geen feedback aan, legt oorzaken buiten zichzelf, werk niet controleren, onnodige fouten, snel dingen kwijtraken.
    Emotieregulatie Heftig reageren op kleine gebeurtenissen, woedeaanvallen, stemmingswisselingen, snel gefrustreerd, moeite met kritiek, lang nodig om zich te herpakken.
    Doelgericht doorzettingsvermogen Snel opgeven bij moeilijke taken, moeite om gemotiveerd te blijven, stoppen bij tegenslag, minder succeservaringen en zelfvertrouwen.
    Volgehouden aandacht Snel afgeleid, concentratie niet lang vasthouden, werk onafgemaakt of slordig, snel wegdromen of gaan rommelen.

    Hoe kan je executieve functies stimuleren/ bevorderen? 

     

    Je kunt executieve functies op verschillende manieren stimuleren of bevorderen. Het gaat er vooral om dat kinderen leren structuur aan te brengen, bewust te worden van hun handelen en te oefenen met nieuwe strategieën. Een paar belangrijke manieren:

    • Structuur en voorspelbaarheid bieden → vaste routines, dagplanning zichtbaar in de klas, korte en duidelijke instructies.

    • Opdrachten opdelen → grote taken in kleine stappen, zodat kinderen overzicht houden en minder snel afhaken.

    • Visuele hulpmiddelen → checklists, stappenplannen, agenda’s of pictogrammen helpen bij planning en geheugen.

    • Modelen en voordoen → als leerkracht of ouder laten zien hoe je plant, je emoties reguleert of een taak aanpakt.

    • Reflectie stimuleren → kinderen laten terugblikken: “Wat ging goed? Wat kan beter?” → versterkt metacognitie.

    • Spel en oefening → denkspellen, strategische spellen of rollenspellen die plannen, flexibiliteit en emotieregulatie vragen.

    • Positieve feedback → complimenten geven bij inzet en doorzettingsvermogen om motivatie te vergroten.

    • Oefenen in heterogene groepen → kinderen leren van elkaar door samen te werken met verschillende niveaus.

    Zo worden kinderen stap voor stap zelfstandiger en leren ze hun executieve functies steeds beter inzetten.

    Ons doel:

    Tijdens onze specialisatie richten we ons specifiek op het versterken van executieve functies, omdat juist deze vaardigheden van groot belang zijn voor kinderen in het speciaal onderwijs. Veel leerlingen in het s.o. hebben moeite met plannen, organiseren, hun aandacht vasthouden en hun emoties reguleren. Dit zijn precies de processen die executieve functies aansturen. Wanneer deze functies onvoldoende ontwikkeld zijn, lopen kinderen sneller vast in hun leerproces en in sociale situaties.

    Door hier gericht mee aan de slag te gaan, helpen we kinderen om zelfstandiger te worden, beter om te gaan met veranderingen en meer succeservaringen op te doen. Dat vergroot niet alleen hun schoolprestaties, maar ook hun zelfvertrouwen en welbevinden. Het stimuleren van executieve functies vormt daarom een belangrijke basis van ons werk in het speciaal onderwijs.

    Dit doen we door verschillende activiteiten en lessen te geven, maar ook door in contact te komen met de orthopedagoog, mentoren, ouders etc. Zie kopjes → Specialisatie en Onderzoek in de praktijk. 

    Maak jouw eigen website met JouwWeb